Thi đại học không còn là cánh cửa duy nhất: Bạn chọn lối đi nào?

Trong suốt nhiều thập kỷ qua, kỳ thi đại học được xem là cột mốc quan trọng nhất đối với tương lai của mỗi học sinh lớp 12. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, nhận thức xã hội đang thay đổi. Hàng ngàn bạn trẻ sau khi tốt nghiệp THPT đang lựa chọn những con đường khác thay vì quyết tâm đối mặt với kỳ thi đại học.
Liệu đại học có còn là cánh cửa duy nhất? Hay giống như nhiều quốc gia phát triển khác, cánh cửa đại học chỉ là một trong nhiều con đường để bước vào đời?

Toàn cảnh tuyển sinh đại học Việt Nam những năm gần đây

Theo báo cáo từ Bộ GD&ĐT, số lượng thí sinh đăng ký thi THPT quốc gia năm 2025 là hơn 1 triệu thí sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 65% trong số đó đăng ký xét tuyển đại học, giảm đều so với những năm trước. Ngược lại, lượng học sinh lựa chọn học nghề, du học, khởi nghiệp hoặc tham gia lực lượng lao động tăng mạnh.
Lý do nào khiến thí sinh ngày nay dạn từ bỏ áp lực thi đại học?
Sự phát triển của các hình thức đào tạo linh hoạt (MOOC, online learning, du học ngắn hạn…)
Tỷ lệ sinh viên ra trường thất nghiệp cao ở nhiều ngành.
Gia tăng sự nhận thức về việc định hướng nghề nghiệp dựa theo năng lực bản thân, không nhất thiết phụ thuộc vào bằng cấp.

Từ “con đường duy nhất” đến “một trong nhiều lựa chọn”

Cách đây một thập kỷ, nhiều gia đình vẫn giữ quan niệm rằng: “phải vào đại học thì mới có tương lai”. Thi rớt đại học từng là điều gì đó “xấu hổ”, gắn liền với định kiến về sự thất bại. Nhưng xã hội đang thay đổi. Những người trẻ ngày nay có tư duy mở hơn, ít bị áp lực bởi kỳ vọng truyền thống. Đại học vẫn quan trọng, nhưng không còn là con đường duy nhất.

Theo thống kê từ Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp, tỷ lệ học sinh tốt nghiệp THPT không học đại học đang tăng dần qua các năm. Một phần chọn học nghề, một phần du học, một phần đi làm sớm hoặc theo đuổi đam mê sáng tạo.

Lý do ngày càng nhiều bạn trẻ không chọn đại học

a. Học nghề – thực tế và nhanh chóng ra nghề

Các trường cao đẳng nghề, trung cấp chuyên nghiệp hiện nay đang đổi mới mạnh mẽ. Học sinh có thể ra trường sớm, làm việc ngay với mức thu nhập khá. Một số ngành nghề “hot” trong mảng nghề nghiệp gồm:

• Công nghệ ô tô, điện – điện tử, cơ khí chế tạo.
• Điều dưỡng, chăm sóc sức khỏe.
• Thiết kế đồ họa, lập trình phần mềm, sửa chữa điện thoại, thiết bị thông minh.

b. Khởi nghiệp sớm – không chờ đợi bằng cấp

Nhiều bạn trẻ tận dụng nền tảng mạng xã hội để kinh doanh online, làm nội dung số, xây dựng thương hiệu cá nhân. Có người trở thành YouTuber, TikToker, freelancer, designer, nhiếp ảnh gia… thành công ngay từ tuổi 18 – 20 mà không cần bằng đại học.

c. Du học – mở rộng thế giới

Xu hướng du học nghề hoặc các chương trình chuyển tiếp quốc tế tăng lên. Không cần điểm thi đại học, chỉ cần chứng chỉ tiếng Anh và hồ sơ năng lực, nhiều học sinh có thể học tập tại Đức, Úc, Nhật, Hàn Quốc với chi phí hợp lý và cơ hội định cư rõ ràng.

Đại học vẫn quan trọng, nhưng cần lựa chọn đúng

Không ai phủ nhận vai trò của giáo dục đại học. Tuy nhiên, sự thay đổi trong xu hướng việc làm đòi hỏi các bạn trẻ cần chọn ngành học phù hợp, tránh chạy theo “ngành hot” chỉ vì trào lưu. Việc học đại học sẽ có giá trị khi:

• Bạn chọn đúng ngành, đúng trường.
• Bạn chủ động học thêm kỹ năng ngoài giảng đường.
• Bạn xây dựng được mạng lưới quan hệ, kinh nghiệm thực tế.

PGS.TS Nguyễn Xuân Thành (Bộ GD-ĐT) từng chia sẻ: “Giáo dục ngày nay phải giúp học sinh biết lựa chọn phù hợp với năng lực và thị trường. Không học đại học không có nghĩa là kém cỏi. Quan trọng là bạn biết mình mạnh ở đâu, muốn làm gì và sẵn sàng chịu trách nhiệm với lựa chọn đó.”

Những mô hình giáo dục thay thế đáng chú ý

a. Đại học mở – học từ xa, học online

Nhiều người lựa chọn học đại học mở hoặc các chương trình đại học trực tuyến từ các trường danh tiếng trong và ngoài nước. Không cần thi đầu vào truyền thống, học linh hoạt thời gian.

b. Bootcamp – đào tạo ngắn hạn theo dự án

Các khóa học code, design, digital marketing theo dạng bootcamp (từ 3–6 tháng) đang rất được ưa chuộng vì tính thực hành cao và kết nối doanh nghiệp tốt.

c. Kết hợp học – làm

Các mô hình “vừa học vừa làm” từ sớm như thực tập hưởng lương, học nghề tại doanh nghiệp đang phổ biến trong các ngành du lịch – khách sạn, logistics, IT…

“Đại học không phải là đích đến, mà là công cụ”

Nhiều người thành công đã đi những con đường khác nhau:

• CEO Nguyễn Hải Ninh (The Coffee House): bỏ học đại học năm thứ 3, khởi nghiệp và thành công.
• MC Trấn Thành, nghệ sĩ Sơn Tùng M-TP: không đi theo lộ trình đại học truyền thống nhưng vẫn khẳng định được tên tuổi trong lĩnh vực của mình.
• Nguyễn Hà Đông (cha đẻ Flappy Bird): tốt nghiệp đại học nhưng phần lớn kỹ năng đều đến từ việc tự học và trải nghiệm.

Vậy bạn chọn con đường nào?

• Bạn có thể chọn thi đại học nếu muốn nền tảng học thuật vững chắc.
• Bạn có thể chọn học nghề để làm việc sớm.
• Bạn có thể chọn khởi nghiệp, làm nội dung số, freelancer…
• Bạn có thể đi du học, học online, học bootcamp…

Miễn là bạn chủ động, dấn thân và liên tục học hỏi – thì con đường nào cũng có thể dẫn đến thành công.

Thế kỷ 21 không còn rập khuôn một con đường thành công. Đại học là một cách, nhưng không phải cách duy nhất. Quan trọng hơn cả là tư duy sẵn sàng học hỏi suốt đời, bản lĩnh chọn lựa và sự kiên định với chính mình. Vậy, nếu thi đại học không còn là cánh cửa duy nhất, bạn sẽ chọn lối đi nào?